Η συσχέτιση των Τελομερών με την επιτάχυνση της κυτταρικής γήρανσης

Με την πάροδο των ετών, προκαλούνται προοδευτικές φθορές στο σώμα, οι οποίες βαθμιαία οδηγούν στην καταστροφή κυττάρων, ιστών και οργάνων και φθίνουν τη λειτουργία των συστημάτων του οργανισμού μας. Η συγκεκριμένη κατάσταση αποτελεί το επονομαζόμενο βιοχημικό φαινόμενο της γήρανσης. Ποιος είναι, όμως, ο βασικός μηχανισμός που επιφέρει το γήρας;

Το 2009 το Νόμπελ Ιατρικής απονεμήθηκε στους  E. Blackburn, C. Greider, J. Szosak,  οι οποίοι επιβραβεύτηκαν για τις ανακαλύψεις τους στη βιολογία των τελομερών και στην ανίχνευση των μηχανισμών του γήρατος. Οι επιστήμονες αυτοί υποστήριξαν και τεκμηρίωσαν ότι αυτό που προσδιορίζει το ρυθμό γήρανσης του σώματος μας είναι τα τελομερή μας και ειδικότερα το μήκος αυτών.

Το μειωμένο μήκος των τελομερών αποτελεί την πρωταρχική αιτία κυτταρικής γήρανσης και ευθύνεται για την ανάπτυξη μίας σωρείας παθήσεων που σχετίζονται με το γήρας, όπως τα Χρόνια, Αυτοάνοσα και Καρδιαγγειακά νοσήματα, καθώς κι ο καρκίνος.

Τελομερή

Όλοι μας πλέον γνωρίζουμε τι είναι το DNA και τα χρωμοσώματα, όμως δεν ξέρουμε τι είναι τα τελομερή. Πρόκειται για τα τμήματα που εντοπίζονται στα άκρα των χρωμοσωμάτων μας. Ο θεμελιώδης ρόλος τους έγκειται στην αποτροπή του εκφυλισμού των χρωμοσωμάτων και στη διατήρηση της ακεραιότητας του DNA. Μπορούν, μάλιστα, να παρομοιαστούν με το πλαστικό τελείωμα στα κορδόνια των παπουτσιών μας, το οποίο αποτρέπει ενδεχόμενη φθορά του κορδονιού.

Ο μηχανισμός του γήρατος

Τα κύτταρα μας εσωκλείουν μία συγκεκριμένη ποσότητα γενετικής πληροφορίας, η οποία αποθηκεύεται στο DNA. Αυτό ακολούθως οργανώνεται στον πυρήνα του κυττάρου με τη μορφή χρωμοσωμάτων. Τα ανθρώπινα κύτταρα, με εξαίρεση τα φυλετικά, περιέχουν 23 ζεύγη χρωμοσωμάτων.

Τα κύτταρα μας διαιρούνται, προκειμένου να αυξηθεί το μέγεθος του οργανισμού ή/και για να αναπληρωθούν φθαρμένα ή κατεστραμμένα κύτταρα. Με κάθε κυτταρική διαίρεση, όμως, ένα τμήμα των τελομερών δεν αντιγράφεται, γεγονός που συντείνει σταδιακά στη συρρίκνωση τους. Κατά τη διάρκεια της ζωής μας, καθ’ όσον διενεργείται η κυτταρική διαίρεση, το μήκος των τελομερών φθίνει ολοένα και περισσότερο, με αποτέλεσμα τα κύτταρα να αδυνατούν να πολλαπλασιαστούν.

Αυτός είναι ο κύριος μηχανισμός γήρατος, το οποίο εκφράζεται με μία πλειάδα συμπτωμάτων, όπως το γκριζάρισμα των μαλλιών, η απώλεια της ελαστικότητας του δέρματος, η εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος και η ανάπτυξη χρόνιων παθήσεων.

Τα τελομερή ως δείκτης βιολογικής ηλικίας

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, έχουμε δύο ηλικίες. Η πρώτη είναι η χρονολογική, η οποία ορίζεται από το ημερολόγιο του χρόνου και η δεύτερη η βιολογική. Πρόκειται για την ηλικία που προσδιορίζεται βάσει της συνολικής κατάστασης της υγείας μας και με γνώμονα την ευεξία του οργανισμού μας.

Όσο μακρύτερα είναι τα τελομερή μας, τόσο μικρότερη βιολογική ηλικία έχουμε. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ένα άτομο ηλικίας 50 ετών που διάγει μία ποιοτική ζωή μπορεί να είναι συνομήλικος με κάποιον που έχει ηλικία 30 ετών, ο οποίος ακολουθεί έναν επιβλαβή τρόπο ζωής.

Η σύνδεση των τελομερών και της βιολογικής ηλικίας βάσει ερευνών

Σύμφωνα με το γενετιστή, Richard Cawthon, και τους συνεργάτες του στο Πανεπιστήμιο της Utah των ΗΠΑ, διαπιστώθηκε ότι τα βραχύτερα τελομερή σχετίζονται με μικρότερη διάρκεια ζωής. Άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των 60 ετών, των οποίων τα τελομερή ήταν συρρικνωμένα, διέτρεχαν τριπλάσιο κίνδυνο εμφάνισης καρδιακών νοσημάτων και οκταπλάσιο κίνδυνο θνησιμότητας από μολυσματικές ασθένειες.

Παρά το ότι η σμίκρυνση των τελομερών έχει συνδεθεί με τη διαδικασία γήρανσης, ακόμη δεν είναι πλήρως ακόμη γνωστό αν τα βραχύτερα τελομερή αποτελούν απλώς μία ένδειξη γήρανσης ή συντελούν στη γήρανση.

Παράγοντες που οδηγούν στη μείωση του μήκους των Τελομερών

Τα κύτταρα μας έχουν στη διάθεση τους έναν περιορισμό αριθμό διαιρέσεων, ο οποίος καθορίζεται από τον τρόπο ζωής μας και από διάφορους άλλους παράγοντες. Λόγου χάρη, η βράχυνση των τελομερών επιταχύνεται, έπειτα από την εκδήλωση μίας πάθησης, λόγω του ότι προκαλείται φλεγμονή, η οποία εντείνει την παραγωγή φλεγμονωδών κυτοκινών και επιτείνει τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων.

Έτσι, τα χρωμοσώματα καθίστανται ασταθή, με τελικό επακόλουθο τη δημιουργία κυττάρων που είναι όλο και πιο επιρρεπή στην πρόωρη γήρανση. Επιπλέον παράγοντες του σύγχρονου τρόπου ζωής που μπορεί να επιταχύνουν το ρυθμό με τον οποίο διαιρούνται τα κύτταρα μας, ούτως ώστε να επισκευαστούν οι ιστοί που υπόκεινται σε βλάβη, είναι οι εξής:

• ορμονική ανισορροπία
• κάπνισμα και άγχος
• ελλιπής σωματική άσκηση και παχυσαρκία
• επιβλαβείς διατροφικές επιλογές, που περιλαμβάνουν τρόφιμα ανεπαρκή σε θρεπτικά συστατικά και βιταμίνες
• έλλειψη ύπνου
• υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και η ανεπαρκής κατανάλωση νερού
• χρήση ναρκωτικών ουσιών και έκθεση του οργανισμού σε τοξίνες και σε ακτινοβολίες

Το ένζυμο της Τελομεράσης

Τα τελομερή δημιουργούνται και διατηρούνται χάρη στη δράση ενός ενζύμου, το οποίο είναι γνωστό ως τελομεράση. Πρόκειται για ένα ένζυμο που συμβάλλει στην επιμήκυνση, επιβραδύνονται τη συρρίκνωση τους. Συνεπώς, μπορεί να προσκομίσει αντιγηραντικά οφέλη στον οργανισμό μας. Επιπλέον, μέσω της ενεργοποίησης του ενζύμου της τελομεράσης μπορεί να σταθεροποιηθεί και να προαχθεί η εύρυθμη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος.

Η Ιατρική ειδικότητα που συνδράμει στην αντιστροφή της κυτταρικής γήρανσης

Οι έρευνες στον τομέα της Γονιδιωματικής έχουν εξελιχθεί με γοργούς ρυθμούς. Πλέον, είμαστε σε θέση να αναλύσουμε το μήκος των τελομερών, να αντιμετωπίσουμε Χρόνιες παθήσεις και να επιμηκύνουμε το προσδόκιμο επιβίωσης, μέσα από την ανίχνευση των παραγόντων που επιφέρουν το γήρας.

Έχει επισήμως, μάλιστα, αναγνωριστεί η Αντιγηραντική Λειτουργική Ιατρική, μία ιατρική ειδικότητα που επιτυγχάνει την αντιστροφή των μηχανισμών του γήρατος, εξετάζοντας «βαθιά» μέσα το κύτταρο. Πρόκειται για μία εξειδίκευση που δίδεται μόνο από την Αμερικάνικη Ακαδημία Αντιγήρανσης και διερευνά τις πραγματικές αιτίες των διαταραχών που αφορούν στο σύνολο των οργάνων, σε μοριακό και κυτταρικό επίπεδο.

Επίσης, υποστηρίζει ότι η επαναφορά της σωστής λειτουργίας του οργανισμού μας και η διατήρηση του μήκους των τελομερών αποτελούν τα εχέγγυα για την αντιστροφή της κυτταρικής γήρανσης και για τη διαγωγή μίας ποιοτικής ζωής.

Παράγοντες, όπως η αποκατάσταση της ορμονικής ισορροπίας, τα χαμηλά επίπεδα φλεγμονής, ο επαρκής ύπνος, η υιοθέτηση μιας διατροφής πλούσιας σε πολύτιμα θρεπτικά συστατικά και αντιοξειδωτικά, η διακοπή του καπνίσματος, η διαχείριση του άγχους, η αποφυγή έκθεσης σε τοξικούς παράγοντες και στην ακτινοβολία και γενικότερα ο σωστός τρόπος διαβίωσης, αποτελούν το κλειδί για τη διατήρηση του μήκους των τελομερών και κατ’ επέκταση για την αντιγήρανση και την προαγωγή της υγείας μας.

Διαγνωστικές μέθοδοι Αντιγηραντικής Ιατρικής

Διενεργούνται Ειδικές Μοριακές και Γενετικές Εξετάσεις, που αναλύουν τη βιοχημεία του κυττάρου, διερευνούν το ορμονικό σύστημα, εντοπίζουν την ύπαρξη τοξινών και ελευθέρων ριζών και ανιχνεύουν τις «σιωπηλές φλεγμονές», τις οποίες δε μπορούν να ιχνηλατήσουν οι κλασικές εξετάσεις.

Οι διαγνωστικές μέθοδοι που εφαρμόζονται είναι το  Σύστημα Μέτρησης Οξειδωτικού stress και Αντιοξειδωτικής ικανότητας, το Σύστημα Μέτρησης Βασικού Μεταβολισμού και η Εξέταση των Τελομερών. Ειδικότερα, το TeloScan είναι μια γενετική εξέταση, μέσω της οποίας προσδιορίζεται το Μέσο Μήκος Τελομερών (ΜΜΤ), το Σχετικό Μήκος των Τελομερών (T/S) καθώς και η πραγματική βιολογική ή κυτταρική ηλικία, βάσει του μήκους των τελομερών.

Αντιγηραντικά θεραπευτικά πρωτόκολλα

Τα διαγνωστικά ευρήματα αποτελούν τα εχέγγυα για την εκπόνηση των κατάλληλων εξατομικευμένων θεραπευτικών πρωτοκόλλων, τα οποία στοχεύουν στη διατήρηση του μήκους των τελομερών και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Παράλληλα, επιτυγχάνεται ο έλεγχος του βάρους, αναζωπυρώνεται η σεξουαλική ζωή, βελτιώνεται ο ύπνος και θωρακίζεται η υγεία της καρδιάς, των οστών και του ανοσοποιητικού συστήματος.

Η Αντιγηραντική επιστήμη απευθύνεται σε μία κατηγορία ατόμων που προσδοκούν να έχουν αυξημένα επίπεδα ενέργειας, δυνατή μνήμη και καλή κράση, δίχως καμία σωματική ενόχληση και ο πρωταρχικός της στόχος επιστήμης έγκειται στην πρόληψη της δημιουργίας βλαβών, μέσω της ενίσχυσης του οργανισμού με όλα τα απαραίτητα βιοχημικά καύσιμα.

Δρ. Κοΐνη Νικολέτα, Μ.D.
Δερματολόγος – Αφροδισιολόγος, PgD in Genomic Medicine and Healthcare
Ιατρός Λειτουργικής, Αντιγηραντικής, Προληπτικής και Αναγεννητικής Ιατρικής
(Diplomate and Board Certified in Anti-aging, Preventive, Functional and Regenerative Medicine from
A4M (American Academy in Antiaging Medicine).

Διαβάστε επίσης

Βιταμίνη D – Η βιταμίνη του ήλιου

Χοληστερίνη Vs Ομοκυστεΐνη ποιος είναι ο ένοχος τελικά;

Κυτταρική ενυδάτωση και Αντιγήρανση

References:

1. Hohensinner PJ, Goronzy JJ, Weyand CM. Telomere dysfunction, autoimmunity and aging. Aging Dis. 2011;2:524–537.
2. Whittemore, Kurt; Vera, Elsa; Martínez-Nevado, Eva; Sanpera, Carola; Blasco, Maria A. (2019). “Telomere shortening rate predicts species life span”. Proceedings of the National Academy of Sciences. 116 (30): 15122–15127. doi:10.1073/pnas.1902452116. ISSN 0027-8424.
3. Barnes R, Fouquerel E, Opresko P (2019). “The impact of oxidative DNA damage and stress on telomere homeostasis”. Mechanisms of Ageing and Development. 177: 37–45. doi:10.1016/j.mad.2018.03.013. PMC 6162185.
4. Pepper GV, Bateson M, Nettle D (August 2018). “Telomeres as integrative markers of exposure to stress and adversity: a systematic review and meta-analysis”. Royal Society Open Science. 5 (8): 180744. Bibcode:2018RSOS….580744P. doi:10.1098/rsos.180744. PMC 6124068. PMID 30225068.
5. Rentscher KE, Carroll JE, Mitchell C (April 2020). “Psychosocial Stressors and Telomere Length: A Current Review of the Science”. Annual Review of Public Health. 41: 223–245. doi:10.1146/annurev-publhealth-040119-094239. PMID 31900099.
6. Harris SE, Martin-Ruiz C, von Zglinicki T, Starr JM, Deary IJ (July 2012). “Telomere length and aging biomarkers in 70-year-olds: the Lothian Birth Cohort 1936”. Neurobiology of Aging. 33 (7): 1486.e3–8. doi:10.1016/j.neurobiolaging.2010.11.013. PMID 21194798. S2CID 10309423.
7. Armanios M (March 2013). “Telomeres and age-related disease: how telomere biology informs clinical paradigms”. The Journal of Clinical Investigation. 123 (3): 996–1002. doi:10.1172/JCI66370. PMC 3673231. PMID 23454763.
8. Ding Z (2014). “Estimating telomere length from whole genome sequence data”. Nucleic Acids Research. 42 (9): e75. doi:10.1093/nar/gku181. PMC 4027178. PMID 24609383.